Για
έναν ουσιαστικό κινηματικό αντίλογο στα ζητήματα της ενέργειας
Η παρέμβαση αυτή είναι αναγκαστικά συνοπτική
και επιγραμματική (σημ.: πιο εκτεταμένες αναφορές στις παραπομπές του τέλους).
Εστιάζει, χωρίς να υποτιμά τα βήματα προσέγγισης που έχουν υπάρξει, σε ζητήματα
που διχάζουν τα κινήματα στο χώρο της ενέργειας και οδηγούν σε αποκλίνουσες
συμπεριφορές, επειδή είμαι απόλυτα πεισμένος ότι η υπέρβασή τους αποτελεί
προϋπόθεση για την πραγματοποίηση ουσιαστικών συνθέσεων, που σήμερα δεν
υφίστανται. Για τον ίδιο λόγο, εκτιμώ ότι είναι επιβεβλημένο η παραπάνω
προσπάθεια να αρχίσει να αποδίδει καρπούς, πρώτα στην «κοινότητα» των
συλλογικοτήτων που εμπλέκονται άμεσα σε κινηματικές αντιστάσεις για ζητήματα
ενέργειας, προτού επιχειρηθούν ευρύτερες συνθέσεις.
Συμμετέχω στη συνάντηση, ως μέλος του Δικτύου
«Μεσοχώρα - Αχελώος SOS» και του Δυτικού Μετώπου
(συλλογικότητας που δραστηριοποιείται στη Δυτική Αθήνα - Αττική, για ζητήματα
διαχείρισης απορριμμάτων), κρατώντας «μικρό καλάθι». Η πραγματοποίηση αυτής της
συνάντησης είναι καρπός πολύχρονης προσπάθειας και δε θέλω με τίποτα να
υποβαθμίσω τη σημασία της. Παρόλα αυτά, η ευφορία που μας δημιουργεί η μαζική
συμμετοχή στη συνάντηση, δεν πρέπει να μας οδηγήσει σε πλαστές εντυπώσεις. Ένα
μεγάλο μέρος των συγγενών συλλογικοτήτων δε βρίσκεται εδώ, μαζί μας και,
φοβάμαι, ότι δεν παρακολουθεί αυτές τις διεργασίες, για διάφορους λόγους. Είναι
υποχρέωσή μας να φροντίσουμε να διαχυθεί ο προβληματισμός του διήμερου, ώστε να
ανατροφοδοτηθεί ο διάλογος παντού και για όλα.
Με αφετηρία τα παραπάνω, επιχειρώ να καταθέσω
ορισμένες σκέψεις για μια σειρά ζητήματα, που -συνήθως- τα κρύβουμε «κάτω από
το χαλί», στο όνομα της διαφύλαξης μιας (επισφαλούς) κινηματικής ενότητας:
1. Σε συνθήκες αμείωτης
ενεργειακής έξαρσης, που συνοδεύεται από ένα ποικίλο φάσμα βλαπτικών
επιπτώσεων, ο ουσιαστικός κινηματικός
αντίλογος και η κοινή δράση των συλλογικοτήτων, που σηκώνουν το βάρος της
αντίστασης στις διάφορες ενεργειακές δραστηριότητες, είναι αδιαμφισβήτητη προτεραιότητα. Οι τοπικές αντιστάσεις σε
ανεπιθύμητες επιλογές αποτελούν αναγκαία προϋπόθεση, αλλά από μόνες τους δεν
αντιμετωπίζουν το πρόβλημα στη ρίζα του. Ακόμη και οι μικρές νίκες, που όλοι/ες
έχουμε ανάγκη, κατακτούνται με απίστευτη δυσκολία, όσο δεν αντιμετωπίζουμε τον
καθεστωτικό λόγο και τις πολιτικές στην ολότητά τους.
2. Η συνθετότητα του
ζητήματος, ο περιορισμένος βαθμός ελευθερίας για την υλοποίηση ριζικών αλλαγών
στο πλαίσιο του συστήματος και οι εγγενείς αδυναμίες του κινήματος δε
δικαιολογούν την παραίτηση από τον παραπάνω στόχο. Η θεωρητικοποίηση των αδυναμιών και των δυσκολιών θεωρώ ότι αποτελεί
επιλογή έμμεσης ανάθεσης στο κράτος, στις εταιρείες, στα κόμματα και στους
«ειδικούς».
3. Είναι μύθος ότι το άνοιγμα της ατζέντας σε θέματα που
ξεπερνούν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ενεργειακών δραστηριοτήτων
επηρεάζει τη μαζικότητα και το βαθμό συσπείρωσης των κινημάτων. Είναι απολύτως θεμιτή,
γιατί όχι και επιβεβλημένη, η υιοθέτηση στόχων που υπερβαίνουν τα όρια του
συστήματος και επαφίεται στην επινοητικότητα των κινημάτων να τους συνδυάσουν
με την ανάγκη για άμεσα και απτά αποτελέσματα.
4. Σήμερα, δεν υφίστανται προϋποθέσεις για μια ευρεία
συμφωνία, που θα συνιστά ουσιαστικό κινηματικό αντίλογο στα θέματα της
ενέργειας. Για να γίνει αυτό εφικτό, θα χρειαστεί να διανυθεί ένας επίπονος
δρόμος, για όσο διάστημα χρειαστεί, κάτι που προϋποθέτει μετακινήσεις και
επαναξιολόγηση θέσεων και πρακτικών. Κάθε
προσπάθεια επιπόλαιης συγκόλλησης, μόνο σύγχυση και αναποτελεσματικότητα θα
φέρει. Αυτό δεν ακυρώνει, φυσικά, την υποχρέωση κοινών δράσεων και
παρεμβάσεων, όπου και όταν υπάρχουν οι προϋποθέσεις.
5. Η πανελλαδική
συνάντηση μπορεί να συμβάλλει ουσιαστικά. Και
μόνο η κατανόηση και η καταγραφή σημείων συμφωνίας και απόκλισης, που θα
ανατροφοδοτήσουν το διάλογο στις συλλογικότητες και στις τοπικές κοινωνίες
είναι σπουδαία υπόθεση.
6. Για να κάνουμε το επόμενο βήμα, χρειάζεται να
λειτουργήσουμε κινηματικά, στην πράξη και όχι στα λόγια. Αυτό σημαίνει ότι χρησιμοποιούμε
σαν αφετηρία τα προβλήματα για να οδηγηθούμε στις πολιτικές μας επιλογές και
όχι να χρησιμοποιούμε τα κινήματα για να «τεστάρουμε» τις ιδεολογικές και
πολιτικές κατασκευές, που έχουμε υιοθετήσει. Ή αλλιώς: πρέπει στα κινήματα να
προσερχόμαστε με τη διάθεση να μετακινηθούμε από πάγιες αντιλήψεις μας, αν οι
εμπειρίες των αγώνων το επιβάλλουν.
7. Χρειάζεται, επίσης -προτού επιχειρήσουμε να
συμφωνήσουμε σε ένα κοινό πλαίσιο-, να
συμφωνήσουμε σε βασικά κριτήρια και να μη διαμορφώνουμε άποψη με βάση τι
εξυπηρετεί πρόσκαιρα τον κάθε αγώνα. Δεν το κάνουμε πάντα και έχουμε αρκετά
παραδείγματα (διασυνδέσεις, κλίμα, ενεργειακό μίγμα κλπ.). Ασυνείδητα, συνήθως,
επιλέγουμε στην επιχειρηματολογία μας να προτάσσουμε εκείνα τα ζητήματα που θεωρούμε
ότι εξυπηρετούν τους επιμέρους αγώνες, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα την ανάγκη
εκφοράς ενιαίου κινηματικού λόγου και τις μακροπρόθεσμες (αρνητικές) συνέπειες
αυτής της τακτικής.
8. Ως προς την
κοντόφθαλμη αυτή στάση, είναι πολύ χαρακτηριστική η περίπτωση των μεγάλων
φραγμάτων και, ειδικότερα, αυτού στη Μεσοχώρα. Δε φτάνουν οι πολύχρονες
επιδιώξεις κράτους, εργολάβων και πολιτικών παραγόντων, τελευταία αισθανόμαστε
ότι βρισκόμαστε ανάμεσα σε
διασταυρούμενα πυρά και μέσα από κίνημα. Μερίδα
του αντιεξορυκτικού και του αντι-ΒΑΠΕ κινήματος, στην αγωνία του να φανεί ότι
διαθέτει εναλλακτική λύση, τάσσεται αναφανδόν υπέρ των μεγάλων φραγμάτων και,
ιδιαίτερα, αυτού στη Μεσοχώρα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αναπαράγεται
αυτούσια η επιχειρηματολογία των παραδοσιακών υποστηρικτών του φράγματος. Δεν
μπορούμε και ούτε θέλουμε να επιβάλλουμε την άποψή μας σε κανένα/μία. Ωστόσο, δικαιούμαστε να γνωρίζουμε ποια είναι η
θέση των κινημάτων στο συγκεκριμένο θέμα και στη θεωρία ότι τα μεγάλα φράγματα
και τα ΥΗΕ είναι η απάντηση στη λαίλαπα των αιολικών, των μικρών ΥΗΕ και των
ορυκτών καυσίμων; Διότι όπως είναι απολύτως κατανοητό, αυτό θα καθορίσει τη στάση μας και στις μετέπειτα κινηματικές
προσπάθειες κοινής έκφρασης και δράσης.
9. Όσο κι αν τις
προτάσεις για τη διαμόρφωση ενός εναλλακτικού ενεργειακού μοντέλου πρέπει να
τις βλέπουμε μέσα στο συγκεκριμένο κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο αναφοράς, υπάρχουν βασικές αφετηριακές θέσεις ή
θέσεις αρχής που οφείλουμε να τις υιοθετήσουμε χωρίς περιστροφές, όπως η θέση για
δραστική μείωση της χρήσης των ορυκτών καυσίμων και υιοθέτηση πραγματικά ΑΠΕ
(για χιλιάδες λόγους, που δεν περιορίζονται στο θέμα του κλίματος).
10. Κριτικάρουμε τους
υπερφιλόδοξους στόχους για πλήρη απανθρακοποίηση του τομέα ενέργειας, μέχρι το
2050, έχοντας στο μυαλό μας μόνο τις πλέον οφθαλμοφανείς διαφαινόμενες
επιπτώσεις. Αυτό δεν αρκεί. Πρέπει να
βάλουμε στην ατζέντα της κριτικής μας το γεγονός ότι η μετάβαση σε μια κοινωνία
που θα καλύπτει το 100% των ενεργειακών αναγκών της, χωρίς τη χρήση ορυκτών
καυσίμων (από το σημερινό 20%, περίπου), σημαίνει ότι όλες οι ανάγκες θα
καλύπτονται από ηλεκτρική ενέργεια, που θα παράγεται χωρίς τη χρήση ορυκτών
καυσίμων. Αυτό προϋποθέτει απεριόριστη εξάπλωση μη φιλικών στο περιβάλλον ΑΠΕ,
αξιόπιστα συστήματα αποθήκευσης και διαχείρισης ενέργειας και εκτεταμένη χρήση
πυρηνικής ενέργειας. Η προοπτική αυτή, εκτός του ότι φαίνεται μη
υλοποιήσιμη -και λόγω κοινωνικών αντιστάσεων που θα υπάρξουν- φαντάζει
εξαιρετικά επικίνδυνη. Ο μόνος λόγος που εξυπηρετεί είναι η καλλιέργεια της
αντίληψης ότι μπορεί να υπάρξει φιλοπεριβαλλοντική διαχείριση της ενέργειας,
χωρίς να θιχτούν τα «ιερά και όσια» του επιθετικού καπιταλισμού και της λογικής
της ανάπτυξης.
11. Η σταδιακή απώλεια οποιουδήποτε ελέγχου της
κοινωνίας στα ζητήματα διαχείρισης της ενέργειας αναθερμαίνει τους σχετικούς
προβληματισμούς στο εσωτερικό των κινημάτων. Στη συζήτηση αυτή, ωστόσο, είναι ανάγκη να χαραχτούν σαφείς
διαχωριστικές γραμμές από μια αντίληψη -δημοφιλή σε κάποιους χώρους της
αριστεράς-, που εξαρτά την αποδοχή ή όχι συγκεκριμένων ενεργειακών
δραστηριοτήτων (π.χ. των εξορύξεων υδρογονανθράκων) από το ποιος είναι ο
διαχειριστής της συγκεκριμένης δραστηριότητας. Η εικόνα της υποχώρησης της
συγκεκριμένης ρητορικής, στο εσωτερικό των κινημάτων, φοβάμαι ότι δεν
ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Πιο πειστική μου φαίνεται η εξήγηση μιας
τακτικής αναδίπλωσης και μετάθεσης της συζήτησης σε μεταγενέστερο χρόνο, ώστε
να αποφευχθεί η κινηματική και πολιτική απομόνωση των φορέων της συγκεκριμένης
αντίληψης.
12. Οι ραγδαίες εξελίξεις
στον τομέα της ενέργειας είναι βέβαιο ότι παρακολουθούν την εξέλιξη του
καπιταλιστικού μοντέλου, ιδιαίτερα στην εκδοχή του ακραίου νεοφιλελευθερισμού,
Ωστόσο, πολλές από τις ενεργειακές
επιλογές, που τα κινήματα αντιστρατεύονται, τις συναντάμε όχι μόνο στην κλασική
εκδοχή του νεοφιλελεύθερου καπιταλιστικού μοντέλου, αλλά και σε άλλες εκδοχές:
της ενδοσυστημικής αντίληψης της αειφορίας ή της βιώσιμης ανάπτυξης, της
επιλογής του «εθνικού» δρόμου μέσα στο καπιταλιστικό περιβάλλον, αλλά και του
σοσιαλιστικού μοντέλου, όπως το γνωρίσαμε στον 20ό αιώνα. Αυτό σημαίνει ότι η κλασική προσέγγιση, στηριγμένη στο ποιος
κατέχει και διαχειρίζεται τα μέσα παραγωγής και την πολιτική εξουσία είναι
ανεπαρκής στο να εξηγήσει αυτές τις εξελίξεις. Το ίδιο ανεπαρκής είναι και
η αντίληψη που θεωρεί πρωτεύουσας σημασίας τα ζητήματα που διατρέχουν εμφανώς
οι ταξικές αντιθέσεις και δευτερεύουσας αυτά που έχουν ή που θεωρείται ότι
έχουν «διαταξικό» χαρακτήρα. Μια αντίληψη που, επί της ουσίας, παραβλέπει τη
σύνδεση ανάμεσα στην ένταση της εκμετάλλευσης και στην περιβαλλοντική κρίση,
αλλά και το γεγονός ότι τα πρώτα θύματα της ραγδαίας υποβάθμισης του
περιβάλλοντος είναι οι πλέον κοινωνικά και οικονομικά ευάλωτοι. Θεωρώ, συνεπώς, απολύτως εύλογη την καθολική
αμφισβήτηση της λογικής της ανάπτυξης και την ανάγκη ενός ουσιαστικού
προβληματισμού για το τι είμαστε διατεθειμένοι να «θυσιάσουμε» από την πλαστή
ευημερία μας.
13. Η απουσία ουσιαστικού
διαλόγου -στο εσωτερικό των κινημάτων για τα ζητήματα ενέργειας- για τα θέματα
του κλίματος, έχει δημιουργήσει προϋποθέσεις ανάπτυξης αντιλήψεων που
υπονομεύουν τη δράση τους και, στην ακραία τους εκδοχή, αμφισβητούν ακόμη και
την ύπαρξη του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής. Τα κινήματα δεν πρέπει να αποστασιοποιηθούν από τις δράσεις για το
κλίμα. Ωστόσο, έχουν χρέος να δράσουν από θέση κινηματικής αυτονομίας και
μακριά από εκφυλιστικά δίπολα, που σημαίνει να κρατήσουν ανοιχτές τις
πόρτες του διαλόγου χωρίς προκαταλήψεις, να μιλήσουν για το πως αντιλαμβάνονται
τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις ζωές των μελών τους και στα πεδία
που δραστηριοποιούνται, να καλλιεργούν τη γνώση στο εσωτερικό των
συλλογικοτήτων τους, να θέτουν ερωτήματα, να απαιτούν έντιμες και τεκμηριωμένες
απαντήσεις και να κάνουν διαπιστώσεις και εκτιμήσεις, όταν είναι σε θέση να το
κάνουν. Στο πλαίσιο αυτό, οφείλουν να
απογαλακτιστούν από τακτικές ευάλωτες στην πολιτική εκμετάλλευση, πρωτίστως από
το σκληρό εξορυκτικό λόμπι, αλλά και από τα λιγότερα ισχυρά λόμπι της
βιομηχανίας των ΑΠΕ και των «επαγγελματιών» της κλιματικής αλλαγής. Παράλληλα,
θα πρέπει να αντισταθούν σθεναρά στην αντίληψη ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής
αλλαγής δικαιολογούν εκπτώσεις σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος,
προσβασιμότητας και κόστους της ενέργειας, υποκύπτοντας στις πιέσεις των
υποστηρικτών της «πράσινης ανάπτυξης».
Διαχείριση ενέργειας - διαχείριση αποβλήτων:
όψεις του ίδιου νομίσματος
14. Τα κινήματα για την ενέργεια πρέπει να αποκτήσουν στενή
επαφή και κοινό βηματισμό με τις συλλογικότητες που δίνουν τη μάχη στον τομέα
της διαχείρισης των αποβλήτων. Η εμφατική αναφορά στην ενεργειακή
αξιοποίηση των απορριμμάτων, στο νέο «εθνικό σχέδιο για την ενέργεια και το
κλίμα» είναι ενδεικτική μιας επιθετικής μεταστροφής, που θέλει την καθιέρωση
της «ενεργειακής αξιοποίησης» - καύσης των αποβλήτων σαν βασικής μεθόδου
διαχείρισής τους. Διαχείριση της
ενέργειας και διαχείριση των αποβλήτων είναι όψεις του ίδιου νομίσματος. Αν
επρόκειτο για πρόσωπα, θα μιλούσαμε για «βίους παράλληλους». Στη μία περίπτωση
έχουμε τη διαρκή διόγκωση των ενεργειακών αναγκών, στην άλλη έχουμε την
υπερπαραγωγή αποβλήτων. Και στις δύο περιπτώσεις, έχουμε την ενίσχυση
καταναλωτικών προτύπων που συνδέονται με μια ορισμένη αντίληψη για την
ευημερία, την τάση κατασπατάλησης φυσικών πόρων, την προσθήκη νέων ενεργειακών
δραστηριοτήτων, την πλήρη εμπορευματοποίηση βασικών καθημερινών δραστηριοτήτων
μας, την υποταγή στο δόγμα της ανάπτυξης.
Θα μπορούσα να συνεχίσω με ένα μακρύ κατάλογο
αναπάντητων ερωτημάτων που μας απασχολούν. Περιορίζομαι στα παραπάνω, που σχετίζονται
πιο άμεσα με το ζήτημα της διαχείρισης ενέργειας, καθώς το ζητούμενο δεν είναι
μια γενικευμένη πολιτική - ιδεολογική συμπόρευση, αλλά η διαμόρφωση μιας πειστικής
κινηματικής ατζέντας για το συγκεκριμένο ζήτημα. Η αναπόφευκτη πολυχρωμία των κινημάτων στα διάφορα ενεργειακά «μέτωπα»,
δεν μπορεί να λειτουργήσει σε βάρος των αναγκαίων συγκλίσεων. Αξίζει πιστεύω
τον κόπο, μαζί με όλα τα άλλα, να βρούμε το χρόνο και τον τρόπο για μια
συλλογική διανοητική προσπάθεια που θα διευκολύνει την επίτευξη αυτού του
στόχου και πιστεύω ότι το διήμερο αυτό θα δώσει αρκετά ερεθίσματα προς
αυτήν την κατεύθυνση.
Και μετά τη συνάντηση, τι;
Η πανελλαδική συνάντηση δεν πρέπει να μείνει
μια παρένθεση, ούτε ένα μετέωρο βήμα. Θα πρέπει να αποτελέσει την αφετηρία για
ένα νέο βήμα σταθεροποίησης της συνεργασίας και της κοινής δράσης. Το επόμενο
βήμα μετά την πανελλαδική συνάντηση και τη δημοσιοποίηση του περιεχομένου της
συζήτησης σ' αυτήν, είναι ένας στοιχειώδης
συντονισμός των συλλογικοτήτων, στη βάση των εξής δύο εργαλείων:
1. Ενός κειμένου βασικών αρχών, στηριγμένου στα
κοινά σημεία των τοποθετήσεων στη συνάντηση, το οποίο θα διακινηθεί για
συζήτηση και υπογραφή από όσες συλλογικότητες συμφωνούν. Πρόκειται για μια νέα
πρωτοβουλία, συνέχεια αυτής για την πανελλαδική συνάντηση, που μπορεί να την
αναλάβουν περισσότερες συλλογικότητες αυτήν τη φορά (αφού δοθεί κάποιος χρόνος
για να συζητηθούν τα όσα ειπώθηκαν στη συνάντηση). Η πρωτοβουλία μπορεί να
ολοκληρωθεί με μια νέα πανελλαδική συνάντηση, αφού το κείμενο αρχών θα έχει
υπογραφεί από ικανό αριθμό συλλογικοτήτων.
2. Μιας απλής και λειτουργικής δικτύωσης, που σε πρώτη φάση
θα περιλαμβάνει:
· διαμόρφωση λίστας
επικοινωνίας, με διευθύνσεις e-mails, που θα είναι στη διάθεση όλων των
ενδιαφερομένων συλλογικοτήτων, ώστε να μπορούν να επικοινωνούν όλες με όλες ή όλες
με αυτές που επιθυμούν.
· τη δημιουργία
διαδικτυακού group, στο οποίο θα συμμετέχουν οι συλλογικότητες που επιθυμούν
μια πιο απλή και άμεση όλων με όλες.
· τη λειτουργία ενός
κοινού blog, με δύο βασικές θεματικές: δραστηριότητες και κείμενα θέσεων των
συλλογικοτήτων. Κάθε ανάρτηση στο blog, θα συντάσσεται με αποκλειστική ευθύνη της
συλλογικότητας που την προτείνει.
Ο τρόπος σύνταξης της
λίστας επικοινωνίας και της διαχείρισης του διαδικτυακού group και του blog,
πρέπει να συμφωνηθεί μεταξύ των συλλογγικοτήτων που μετέχουν στο
συντονισμό.
19.1.2020
Τάσος Κεφαλάς
Παραπομπές:
Τ.
Κεφαλάς: Κλιματική αλλαγή και κινήματα: αυτόνομη κινηματική
στάση ή εγκλωβισμός σε εκφυλιστικά δίπολα;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου