Παρέμβαση Αλέξανδρου Μαβή

Ενεργειακός σχεδιασμός κάτωθεν

Εισαγωγικά

Είναι ενθαρρυντικό πως τόσοι διαφορετικοί άνθρωποι, από τόσα διαφορετικά μέρη, με διαφορετικές αφορμές ο καθένας, προσεγγίζουμε τα τελευταία χρόνια το τεράστιο και ιδιαίτερα πολύπλοκο ζήτημα του ενεργειακού σχεδιασμού, αντιδρώντας σε αυτό που μας επιβάλλεται άνωθεν, σκεπτόμενοι αντίστροφα, δηλαδή από κάτω προς τα πάνω.

Θα προσπαθήσω με λίγα λόγια να συνεισφέρω μερικές ψηφίδες στο δημιουργικό αυτό διάλογο γύρω από την ενέργεια ώστε να μπορέσουμε να συνθέσουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα. Κάθε λοιπόν προσέγγιση 'σχεδιασμού' πρέπει να απαντάει σε στα εξής βασικά ερωτήματα: Γιατί, πως, ποιος, ποσο, για ποιόν και που;  Αυτό που βιώνουμε ως 'σχεδιασμό', είναι δυστυχώς το άθροισμα των παρακάτω απαντήσεων στα παραπάνω ερωτήματα: Ότι γίνεται είναι γιατί κάτι πουλιέται ως εμπόρευμα, με εξασφαλισμένη από τη νομοθεσία αγορά, το κάνουν οι γνωστοί λίγοι “μεγαλοεπενδυτές” χωρίς όρια, για την κερδοφορία που τίθεται ως προϋπόθεση και φυσικά χωροθετικά οπουδήποτε τους συμφέρει.

Η ενεργειακή πολιτική της χώρας λοιπόν δεν είναι παρά ένα εμβαλωματικό βόλεμα ευρωπαϊκών πολιτικών που μας επιβάλλονται. Πριν μπούμε στον αναλυτικότερο σχολιασμό του 'εμβαλωμτικού' χαρακτήρα των ελληνικών διοικητικών αποφάσεων, κρίνουμε σκόπιμο να αναφερθούμε στην κεντρική ενεργειακή πολιτική της Ευρώπης.

Προβληματισμός γύρω από την Ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική

Με δεδομένη την κλιματική απορρύθμιση, έχουν δρομολογηθεί διάφορες πολιτικές με σκοπό τη μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων και συνεπώς των εκλύσεων διοξειδίου του άνθρακα. Στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής οι πολιτικές εστιάζουν σχεδόν εξ ολοκλήρου στην ενσωμάτωση όλο και περισσότερων ΑΠΕ στα ολοένα επεκτεινόμενα κεντρικά ηλεκτρικά δίκτυα.

Και από αυτές τη μερίδα του λέοντος έχουν τα βιομηχανικά αιολικά, τα πλέον προβληματικά για τα κεντρικά δίκτυα. Για να γίνει κάτι τέτοιο τεράστια ποσά έμμεσης φορολογίας αντλούνται από τους πολλούς και καταλήγουν σε λίγους κατασκευαστές δικτύων και μηχανημάτων με την εξής υπόθεση εργασίας: Ότι κάθε κιλοβατώρα που εγχέεται στο σύστημα από ΑΠΕ αντικαθιστά μια που παράγεται από ορυκτά καύσιμα και συνεπώς γλυτώνει την ατμόσφαιρα από την αντίστοιχη ποσότητα διοξειδίου.

Σε συνέχεια του παραπάνω συλλογισμού έχει επικρατήσει και καθορίζει πολιτικές η εξής δημιουργική λογιστική: Αν μια περιοχή έχει σε ένα διάστημα συνεισφέρει από ΑΠΕ στο δίκτυο ισόποσες κιλοβατώρες με εκείνες που άντλησε από αυτό, τότε θεωρείται πως έχει μηδενίσει το αποτύπωμα άνθρακα. Δυστυχώς η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική διότι χωρίς μαζική αποθήκευση η εισαγόμενη στο σύστημα κιλοβατώρα είναι ενεργειακά πανάκριβη, ενώ η εξαγόμενη   πολύ συχνά είναι άχρηστη. Το να αντιμετωπίζεις στο σχεδιασμό σου τις κιλοβατώρες σαν να ήταν νομισματικές μονάδες ή αποθηκεύσιμα λίτρα είναι ένα μεγάλο και υστερόβουλο σφάλμα.

Αν ήταν σκάνδαλο το ψέμα των αυτοκινητοβιομηχανιών σχετικά με τις εκπομπές κάποιων μοντέλων τους, τότε αυτό που συμβαίνει με τις ΑΠΕ και που αντιστοιχεί σε τάξεις μεγέθους μεγαλύτερη απόκρυψη πραγματικών εκπομπών, πως μπορεί αλήθεια να χαρακτηριστεί ώστε ο ασκών τη  δίκαιη κριτική να μην βρεθεί κατηγορούμενος για εξύβριση;

Με τις επιδοτήσεις να έχουν φτάσει ιλιγγιώδη ποσά πολλών δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως πανευρωπαϊκά, στην πτωχεύσασα Ελλάδα 4 δις ετησίως,  που πληρώνουμε όλοι ώστε να γλιτώσουμε από τις καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής απορρύθμισης, επιδοτήσεις που τις πληρώνουμε θέλοντας και μη, δεν είναι να απορεί κανείς πως ο όποιος αντίλογος λοιδορείται.  Ας σημειωθεί ότι οι επιδοτήσεις είναι άμεσες (ΕΤΜΕΑΡ κλπ) αλλά και έμμεσες, με τεράστια κόστη δημοσίων επενδύσεων που απαιτούνται σε δίκτυα, νέες μονάδες φυσικού αερίου και αυτοματισμούς ώστε να ξεπεραστούν οι κίνδυνοι και τα προβλήματα για τα δίκτυα από τη στοχαστικότητα των ΑΠΕ. Άλλο ένα παράδειγμα της ιδιωτικοποίησης των κερδών και της κοινωνικοποίησης των ζημιών. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι βιομηχανικές χώρες του βορρά και κυρίως η Γερμανία κατάφεραν να επιβάλλουν τον ριζικό επανασχεδιασμό του ενεργειακού χάρτη της Ευρώπης, πουλώντας το όλο αυτό με το εξώφυλλο της 'καθαρής' ενέργειας ως μοχλό της ενεργειακής μετάβασης. Μετάβαση πολλών τρις  Ευρώ που θα πληρώσουμε όλοι και θα υλοποιήσουν εκείνοι. Μια δήθεν μετάβαση σε μηδενικό άνθρακα που δυστυχώς είναι τεχνοοικονομικά ανέφικτη αλλά πανάκριβη. Η μετάβαση λοιπόν που η ελληνική νομοθεσία αντιμετωπίζει ως ύψιστης εθνικής σημασίας είναι όντως τέτοια αν μιλάμε για τη Γερμανία.

Δυστυχώς και σε αυτόν τον μείζονος σημασίας τομέα της ενέργειας, ενός αγαθού που είναι πράγματι μέχρι ενός λελογισμένου ορίου αναγκαίο και αποτελεί προϋπόθεση διαβίωσης, έχει επικρατήσει κατά κράτος και κατά του κράτους μια αγοραία προσέγγιση όπου πωλούνται ψευδαισθήσεις στον κόσμο ώστε να συνεχίσει να καταναλώνει με τακτοποιημένη τη συνείδησή του. Καταναλώστε μας λένε άφοβα, το ρεύμα είναι από ΑΠΕ, καταναλώστε, υπάρχει η ανακύκλωση κοκ. Αντί δηλαδή η καλλιέργεια της περιβαλλοντικής ευαισθησίας να λειτουργεί αφυπνιστικά, ως αφετηρία για ριζική αλλαγή του τρόπου ζωής μας, μετατρέπεται σε εργαλείο εφησυχασμού.

Επιπρόσθετες παθογένειες κατά την εν Ελλάδι εφαρμογή

Είναι από ότι βλέπουμε στραβό το κλήμα μαζί με το κλίμα κεντρικά, ερχόμαστε και στα της εδώ εφαρμογής που ισοδυναμεί με το μασούλημα πολλών γαϊδάρων. ιπτάμενων ή μη. Ως μελέτη περίπτωσης θα χρησιμοποιήσω τα βιομηχανικά αιολικά, όχι μόνο γιατί γύρω από αυτά ερευνούμε κυρίως τα τελευταία δέκα και πλέον χρόνια, αλλά και για το ότι η γεωγραφική τους εξάπλωση στο πανελλήνιο και μάλιστα στις πλέον σημαντικές  και αδιατάρακτες περιοχές, συνιστά πλέον του κοινωνικοοικονομικού σκανδάλου και την αναίρεση της ταυτότητάς μας. Είναι πράγματι εξόχως θλιβερό το γεγονός ότι όλες οι κυβερνήσεις έσπευσαν να παραχωρήσουν ως ζωτικό χώρο της ξένης βαριάς βιομηχανίας τόσες ευαίσθητες, προστατευόμενες, πλούσιες σε βιοποικιλότητα παρθένες περιοχές. Περιοχές που συνιστούν ως τοπία αυτό που ο Ελύτης είχε περιγράψει ως “την προβολή της ψυχής ενός λαού πάνω στην ύλη”. Τοπία που εκτός από την ανεκτίμητη αυταξία τους αποτελούν και την πρώτη ύλη της δικιάς μας βαριάς βιομηχανίας, του τουρισμού. Το κόστος είναι λοιπόν δυσθεώρητο για τη χώρα, ενώ τα οφέλη ανύπαρκτα τόσο οικολογικά, όσο κοινωνικά και οικονομικά. Και αυτό χωρίς καν πριν να αντιπροτείνουν καμιά σοβαρή εθνική αντιπρόταση πολιτικής μείωσης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου ή δέσμευσης αυτών προσαρμοσμένη στις ιδιαιτερότητες της φύσης, της κοινωνίας και της οικονομίας μας. Σε αυτό θα επανέλθουμε στο τέλος στις προτάσεις.

Στις παθογένειες του εφαρμοζόμενου μοντέλου πρέπει να προστεθεί και η πλήρης εξάρτηση από εισαγόμενη τεχνολογία αλλά και εισαγόμενο φυσικό αέριο. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ξεκίνησαν να επιδοτούνται ως μέσα απεξάρτησης της Ευρώπης από εισαγόμενη ενέργεια πολύ πριν προκύψει το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, οπότε και άλλαξε η στόχευσή τους. Δυστυχώς άνευ αποθήκευσης έχουν αποτύχει παταγωδώς και στους δύο στόχους για τους οποίους χρηματοδοτήθηκαν και συνεχίζουν να χρηματοδοτούνται αδρά. Η δε συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση φυσικού αερίου για ηλεκτροπαραγωγή με απόδοση 55% εις βάρος άλλων χρήσεων όπως η βιομηχανία ή η οικιακή με απόδοση 95%  συνιστά επιπροσθέτως και έναν ακόμη, από άποψη θερμοδυναμικής, παραλογισμό.

Τα παραπάνω  δεν αποτελούν παρά αδρή σκιαγράφηση των ατέλειωτων προβληματικών πτυχών  των άνωθεν εφαρμοζόμενων πολιτικών για την ενέργεια, που τόσο σε Ευρωπαϊκό, όσο και εθνικό επίπεδο φαίνεται να καθορίζονται από λόμπυ επιχειρηματικών συμφερόντων και μόνο.

Ανάπτυξης οξύμωρα

Με το παρόν οικονομικό μοντέλο όπου η μεγέθυνση είναι μονόδρομος και που η κάθε καταστροφή αυξάνει το ΑΕΠ φέρνοντας 'ανάπτυξη' είναι πράγματι πολύ δύσκολο, για να μην πούμε αδύνατο να μειώσουμε τους ρύπους που είναι άρρηκτα δεμένοι με την ανάπτυξη. Για αυτό το λόγο χώρες με ανάπτυξη όσο 'καλές' περιβαλλοντικές πρακτικές και να εφαρμόζουν αυξάνουν το διοξείδιο που εκλύουν, ενώ χώρες με πολύ χειρότερες  πρακτικές το μειώνουν ούσες σε ύφεση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του παραδόξου είναι ότι πολιτικές εξοικονόμησης ενέργειας με μηδαμινό κόστος και τεράστια αποτελεσματικότητα δεν προχωρούν, ενώ πανάκριβες αναποτελεσματικές πρακτικές επιδοτούνται γιατί σε τελευταία ανάλυση μεγαλώνουν το ΑΕΠ. Παρότι το ευρύτερο πεδίο είναι τόσο βαθιά προβληματικό υπάρχουν πολλά που μπορούν να γίνουν σε μικρές κλίμακες που κάποτε αθροιζόμενα θα μπορούσαν να αλλάξουν τη μεγάλη εικόνα. Όλα ξεκινάνε με το να αλλάξουμε εμείς οι ίδιοι και να ενεργοποιηθούμε. Αλλάζοντας καταναλωτικές πρακτικές, παράγοντας, εξοικονομώντας κλπ κερδίζουμε πολλαπλά οφέλη. Νιώθουμε πιο αξιοπρεπείς, λιγότερο εξαρτημένοι, δημιουργικοί, κοινωνικά ενεργοί, τελικά πολίτες.

Προτάσεις

Στην προσπάθειά μας  να προτείνουμε μια από κάτω προς τα πάνω αντιπρόταση, πέραν του ατομικού επιπέδου που αποτελεί προϋπόθεση κι όπου αλλάζοντας ένας ένας κάποτε θα αλλάξει και το σύνολο, θα θέλαμε να προτείνουμε και μερικές κατευθυντήριες όπου τα βασικά ερωτήματα κάθε σχεδιασμού θα απαντώνται ως εξής:  Ενέργεια ως ανάγκη, πως; με μεθόδους που θα συνυπολογίζουν τα τοπικά δεδομένα, Πόσο; όσο πράγματι χρειάζεται, για όσους τη χρειάζονται , παραγόμενη κοντά τους.

Προς την κατεύθυνση αυτή θα θέλαμε να συνεισφέρουμε τις παρακάτω ενδεικτικές προτάσεις:

Μια εθνική αντιπρόταση για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου βασισμένη σε ισοδύναμα όπως για παράδειγμα:

·      Αποτίμηση και αύξηση του δεσμευόμενου διοξειδίου από την ορθή διαχείριση και επέκταση δασών. Πολιτικές περιορισμού των πυρκαγιών.  Επανασχεδιασμός του αγροτοκτηνοτροφικού τομέα με στόχευση μειώσεις σε διάφορους τομείς όπως βιολογική γεωργία χωρίς άροση, πολυετή ενεργειακά φυτά σε μη αρδευόμενες εκτάσεις, βιολογική κτηνοτροφία, κατανάλωση κοντά στην παραγωγή κλπ.

·      Επανασχεδιασμός του οικοδομικού κλάδου με μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος κατά την κατασκευή και τη χρήση των κτιρίων. Για παράδειγμα μείωση της χρήσης του τσιμέντου, βιοκλιματική αρχιτεκτονική, έμφαση στη μόνωση, επιλογή κοντινών υλικών, κλπ

·      Έμφαση στις μικρές εφαρμογές ΑΠΕ και την αυτονόμηση οικιών, οικισμών, μικρών επιχειρήσεων ώστε να αλαφρώνουν τα κεντρικά δίκτυα

·      Εφαρμογές ΑΠΕ όπου υπάρχει η δυνατότητα αποθήκευσης προϊόντoς, όπως άντληση νερού

·      Πρωτίστως έμφαση στις πολιτικές ενεργοποίησης των καταναλωτών ώστε με την άρση της παθητικότητας να μπορέσουν να σταθούν στα πόδια τους και οικονομικά και να γίνουν ΠΟΛΙΤΕΣ.

         

Επίλογος

Οι αλλαγές είναι αναπόσπαστο κομμάτι της πορείας της ανθρωπότητας, είναι μοιραίο να συμβαίνουν, το ζήτημα είναι να γίνονται λελογισμένα, με σχέδιο και περίσκεψη. Για παράδειγμα η σταδιακή απολιγνιτοποίηση είναι κάτι που νομοτελειακά θα συμβεί, πως όμως; Σίγουρα όχι έτσι όπως πάμε. Με την κριτική μας θέλουμε να καταδείξουμε τις παθογένειες, όχι τεχνολογιών αλλά των εν εξελίξει πολιτικών εφαρμογών τους. Για να χρησιμοποιήσω ένα βιωματικό παράδειγμα από το παρελθόν που αφορά την πριν από τριάντα περίπου χρόνια αποβιομηχανοποίηση της χώρας στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας. Το κλείσιμο των εργοστασίων ήταν αναπόφευκτο μεν λόγω των διεθνών συγκυριών, πλην όμως έγινε με τόσο άγαρμπο και άτακτο τρόπο που άφησε τη χώρα βαθιά πληγωμένη. Με λυπεί λοιπόν πολύ, και για τον πρόσθετο αυτό λόγο ακόμη περισσότερο, αυτό που εξελίσσεται στον τομέα της ενέργειας, τομέα-προϋπόθεση για οποιοδήποτε άλλο σχεδιασμό. Εν κατακλείδι, συμφωνούμε με τη διάγνωση ότι πρέπει να αλλάξουν πράγματα, διαφωνούμε με τον τρόπο. Φωνάζουμε και κλωτσάμε όχι γιατί πιστεύουμε ότι δε μας χρειάζεται εγχείρηση αλλά γιατί μας πάνε, με αναισθησιολόγο τα ΜΜΕ, αντί σε χειρουργό σε χασάπη...

Αλέξανδρος Μαβής,

Δίκτυο Οικολογικών Οργανώσεων Αιγαίου